Op donderdag 16 mei 2024 nam het team van Born in Brussels deel aan het colloquium “Seksuele en reproductieve gezondheid van kansarme vrouwen” in het Volkshuis (Sint-Gillisvoorplein). Centraal stonden onderwerpen die kansarme vrouwen aanbelangen, zoals toegang tot gezondheidszorg, genderkwesties, de rol van cultuur en geweldpreventie. In de voormiddag leverden verschillende sprekers – onderzoekers, artsen en sociologen – om beurt hun bijdrage aan het debat. In de namiddag werden workshops gegeven door mensen die werkzaam zijn op het terrein. Dit bracht een dynamische uitwisseling op gang tussen professionals uit de sector.

In de woorden van Myriem Amrani, voorzitter van het OCMW van Sint-Gillis, die het initiatief nam voor het colloquium: “Deze studiedag is een uitgelezen kans om alle eenoudergezinnen in de kijker te zetten, het onzichtbare zichtbaar te maken, te praten over taboes rond het vrouwelijke lichaam, de moeilijke toegang tot gezondheidszorg, verzoeken tot zwangerschapsafbreking, enz. Het is van vitaal belang om het bewustzijn onder onze maatschappelijk werkers te vergroten door hen de nodige preventiemiddelen te geven, het welzijnsbeleid in vraag te stellen en projecten te ontwikkelen om het onzichtbare opnieuw zichtbaar te maken in het belang van onze begunstigden. De expertise van de onderzoekers, aangevuld met die van de mensen op het terrein, creëert zonder de minste twijfel de juiste synergie om het gezondheidsbeleid te bevorderen en zo al deze kansarme vrouwen te helpen”. Tijdens het colloquium effenden verschillende gezondheids- en welzijnsexperts de weg voor het debat door om beurt thema’s aan te snijden die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Hier volgt een samenvatting van de toespraken.

“De productie van het vrouwelijke lichaam: tussen privé en politiek”

Als eerste kwam Aurélie Aromatarioaan de beurt. Ze sprak over “De relatie tussen gender en gezondheid”. Tijdens haar presentatie schetste de socioloog en onderzoeker enkele van de spannende momenten waarop bewegingen vanaf de tweede helft van de 20e eeuw door en voor vrouwen werden opgericht, zoals afrofeminisme, socialistisch feminisme of lesbisch feminisme, enz. De kwestie van seksuele en reproductieve rechten zal een vlucht nemen met de politisering van de intieme levenssfeer. Wat zijn onze relaties in het private en publieke domein? Feminisme zal proberen het privéleven te politiseren, dat enkel geschikt is voor het reproductieve aspect en de opvoeding van kinderen. Dit reducerende en kwetsbare aspect van de vrouw – beperkt tot een kleine ruimte, symbool van schoonheid, die haar eventuele geslachtskenmerken moet verbergen – zal een andere dimensie krijgen dankzij de ontwikkeling van de medicalisering. Tot slot zal deze medicalisering het mogelijk maken om het voortplantingsvermogen te reguleren van vrouwen, die voortaan verantwoordelijk zullen zijn voor hun seksualiteit en anticonceptie, en zowel consumenten als producenten van gezondheidszorg zullen zijn.

“Tussen gendervooroordelen en een onzekere toegang tot gezondheidszorg”

Svetlana Sholokhova, onderzoeker bij de studiedienst van de Christelijke Mutualiteiten, stelde de resultaten voor van haar onderzoek naar de toegang tot gezondheidszorg en de invloed van gendervooroordelen. Haar eerste vaststelling is dat vrouwen, ook al leven ze langer dan mannen, invaliderende ziekten ontwikkelen om biologische, economische redenen of vanwege machtsverhoudingen (genderongelijkheid). Volgens de onderzoeker liggen vier punten aan de basis van een ongelijke toegang tot gezondheidszorg:

• Gevoeligheid: onderdiagnosticering en laattijdige behandeling, vrouwspecifieke ziekten en een laag percentage ziekenhuisopnames onder vrouwen.
• Beschikbaarheid: vrouwen hebben minder vrije tijd, maken meer gebruik van het openbaar vervoer en een moeilijkere toegang voor moeders met kinderwagens.
• Betaalbaarheid: vrouwen zijn doorgaans armer dan mannen, 27% van de gezinnen (waarvan 32% eenoudergezinnen en 80% vrouwen) heeft moeite om hun gezondheidszorg te betalen.
• Aanvaardbaarheid: gedefinieerd als “het vermogen om zorg te verlenen die voldoet aan de minimale kwaliteitsbehoeften die mensen ervaren om gebruik te willen maken van gezondheidszorg” Bovendien zijn machtsverhoudingen zichtbaar in professionele omgevingen, zoals de gezondheidszorg, en hebben ze algemene gevolgen.

“De urgentie van gender: hoe gender de zorg beïnvloedt”

Charline Marbaix wijst ons eerst op het verschil tussen “gender” en “geslacht”. De termen worden vaak verward. Gender verwijst naar het culturele onderscheid tussen de sociale rollen, eigenschappen en psychologische identiteiten van mannen en vrouwen, terwijl geslacht verwijst naar het biologische onderscheid tussen mannen en vrouwen. Ze is arts op een medische spoedhulpdienst en vestigt de aandacht op enkele vaststellingen op het terrein. Ten eerste: vrouwen die dagelijks zorgtaken op zich nemen in het gezin – en hier niet voor betaald worden – lopen een groter risico op een burn-out. Ten tweede: de hoge mate van bestaansonzekerheid onder vrouwen op vruchtbare leeftijd is zorgwekkend en de onevenredig hoge kosten voor hun menstruatie zijn schandalig. Tot slot mogen we niet vergeten dat elke medische handeling in werkelijkheid een sociale handeling is. Daarom moeten medische beroepen in de omgang met patiënten rekening houden met verschillende factoren: gendervooroordelen, communicatiestijl en de informatie die mensen al dan niet wil delen.

Gynaecologisch en verloskundig geweld: “We moeten het bewustzijn vergroten”

Sinds zijn oprichting in 2022 heeft Born in Brussels zich vooral op deze kwestie toegelegd. De cartes blanches of eisen van de sector worden systematisch gedeeld op onze website. In ons recente artikel Tien jaar Le Cocon wijst een sociaal antropoloog op het belang van geboortehuizen om verloskundig geweld een halt toe te roepen. Tijdens deze studiedag over de seksuele gezondheid van kansarme vrouwen was de derde workshop in de namiddag gericht op gynaecologisch en verloskundig geweld. Tijdens een escape game, georganiseerd door twee vrijwilligers van het Plateforme citoyenne pour une naissance respectée (Charlotte Verdin en Miriam Ben Jattou), werd een kleine groep zorgprofessionals zich bewust van de maatschappelijke en juridische uitdagingen die hierbij komen kijken. Wat de workshop duidelijk aantoonde: “We moeten het bewustzijn vergroten!”

Culturele dimensie en bewustmaking

L

De vierde workshop bestond uit een presentatie van drie projecten rond culturele dimensie in de benadering van het publiek. Een van de drie sprekers was Hanan Ben Adbeslam, die werkt voor “Volle Maan” en goed bekend is bij het team van Born in Brussels. Ze stelde haar “informatiedoos voor cultureel gevoelige anticonceptiemiddelen” voor. Deze kit, die in 2007 werd ontwikkeld en sindsdien is bijgewerkt, wordt aangeboden in de verschillende Brusselse gemeenten om het bewustzijn van gezondheidsprofessionals te vergroten. De twee andere, even interessante presentaties van Cultures & Santé en de Fédération Laïque des Centres de Planning familiaux schetsten een beeld van de realiteit op het terrein: er is wel degelijk een gebrek aan informatie over anticonceptie voor vrouwen met een migrantenachtergrond in Brussel.

Samuel Walheer