Op 4 maart 2025 was het Wereld Obesitas Dag. Aan obesitas bij kinderen zijn allerlei stereotypen verbonden en soms is het zelfs taboe. Sommigen leggen de verantwoordelijkheid volledig bij de ouders, volgens anderen ligt het aan genetische of omgevingsfactoren en bepaalde mensen zien het zelfs als een maatschappelijke afwijking. In België treft die stigmatiserende en chronische ziekte ongeveer 6% van de kinderen tussen 2 en 17 jaar. Er zijn echter een aantal dingen die (toekomstige) ouders kunnen helpen omgaan met de kwetsbaarheid van hun kind(eren) voor overgewicht en obesitas. Ook voor hen zijn de uitdagingen niet min.
Obesitas bij kinderen is een volksgezondheidsprobleem dat Born in Brussels graag onder de aandacht wil brengen. Nu we steeds meer zitten, toegang hebben tot industrieel en bewerkt voedsel, beeldschermen alomtegenwoordig zijn en we overstelpt worden met reclame voor ongezonde producten, staan gezondheidsprofessionals en onze hele samenleving voor grote uitdagingen. Bovendien belichtte Born in Brussels eerder ook al andere onderwerpen die nauw verbonden zijn met overgewicht en obesitas. Die geven een beter inzicht in de invloed van omgevingsfactoren op de gezondheid van jonge kinderen: Santé publique : reportage sur l’impact des écrans chez les tout-petits !(artikel in het Frans), Carte blanche: voor een gezondere stad voor iedereen, en vooral voor de kinderen en De FOD Volksgezondheid lanceert een sensibiliseringscampagne over hormoonverstoorders.
“Het ontbrak de medische wereld lang aan middelen om obesitas te behandelen. Er werd gezegd dat de patiënt zelf actie moest ondernemen: minder eten, meer bewegen. Eigenlijk werd de patiënt aan zijn lot overgelaten. Er werd op den duur zelfs gezegd dat mensen gewoon lui zijn, terwijl we weten dat dit niet waar is”, verduidelijkt prof. dr. Bart Van der Schueren, endocrinoloog aan het UZ Leuven en voorzitter van de Belgische Vereniging voor de Studie van Obesitas (BASO).
Destigmatiseren
De ziekte wordt over het algemeen geassocieerd met een gebrek aan evenwicht tussen de opname en het verbruik van energie, wat volgens gezondheidsprofessionals een nogal arrogante opvatting is. De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) beschouwt obesitas bij kinderen sinds 1997 als een chronische ziekte. In tegenstelling tot sommige andere aandoeningen is obesitas duidelijk zichtbaar. Hoewel genetische factoren tot de belangrijkste oorzaken behoren, kan de ziekte ook door de omgeving worden getriggerd. Kinderen die te dik zijn, worden vaak gestigmatiseerd door hun omgeving en, bij uitbreiding, de samenleving. Nicolas Guggenbühl, professor voeding en dieetkunde aan de Brusselse Haute École Léonard de Vinci: “Die beschuldigende houding tegenover mensen met obesitas – het is je eigen schuld als je te dik bent – is problematisch. Die is nog steeds wijdverbreid, hoewel ze heel schadelijk en zeer contraproductief is voor de behandeling van obesitas.”
Voorkomen is beter dan genezen
Bepaalde omgevingsfactoren bevorderen gewichtstoename op jonge leeftijd, wat kan leiden tot overgewicht en zelfs obesitas bij kinderen. Als kinderen niet gestimuleerd en begeleid worden door hun omgeving, dreigen ze te sedentair te worden en een slechte levensstijl aan te nemen (weinig lichaamsbeweging in combinatie met een onevenwichtig dieet). Om deze schadelijke effecten voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid van kinderen tegen te gaan, is voeding de belangrijkste factor. “Door de groeicurve van je kind te observeren, kan je op tijd actie ondernemen. Je moet preventief te werk gaan en erop letten dat je kind voldoende eet en zichzelf geen beperkingen oplegt, maar ook niet te veel eet. Kinderen die snel eten, niet naar hun hongergevoel luisteren, meteen nog een portie nemen of twintig minuten na de maaltijd al een snack uit de kast nemen terwijl ze die energie niet nodig hebben, slaan nutteloze reserves op.” Dat verklaart Mélissa Moretti, diëtist bij Clinique du Poids Junior van het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola, in een interview van de RTBF-nieuwsdienst.
Een gezonde levensstijl aannemen
Hoewel lichaamsbeweging niet altijd leidt tot gewichtsverlies, is ook dat een manier om overgewicht en obesitas te voorkomen. Bewegen vermindert het risico op hart- en vaatziekten, diabetes en kanker en helpt tegen stress en depressie. Ouders die zelf actief of zelfs sportief zijn, geven het goede voorbeeld aan hun kinderen, wat uiteraard positief is. Naargelang de capaciteiten en wensen van elk kind kan die aanmoediging om te sporten hen op weg helpen naar een gezonde levensstijl. In combinatie met evenwichtige voeding kan dat het risico op overgewicht verminderen. Sciensano, de nationale onderzoeksinstelling voor volksgezondheid in België, geeft een paar voorbeelden van goede gewoonten voor ouders en kinderen: wandelen, rennen, zwemmen, fietsen, zelf koken, samen ontbijten en niet voor de televisie, kiezen voor gezonde tussendoortjes (fruit, zuivelproducten), geen maaltijden overslaan, rustig en op vaste tijden eten, zorgen voor gevarieerde en aangepaste maaltijden en zoete en zoute snacks vermijden.
Wie kan ik om hulp vragen?
Hoe voorzichtig (toekomstige) ouders ook zijn, het is niet altijd gemakkelijk om een ziekte te herkennen bij kinderen. Verschillende eerstelijnshulpverleners kunnen ingrijpen bij dieetproblemen en een afwijking op de groeicurve waarnemen: huisartsen, schoolartsen, kinderartsen, Kind en Gezin of het Franstalige ONE. Zo biedt het ONE vijftien onderzoeken tussen 0 en 3 jaar aan en drie onderzoeken tot 6 jaar. Een gezondheids- en welzijnsteam volgt gratis de ontwikkeling op van het kind op een aantal gebieden (zicht, gehoor, vaccinaties en voeding).
→ Meer informatie op de Franstalige website van het ONE en Kind en Gezin
“Obesitas is een chronische en complexe aandoening met een grote impact op de levenskwaliteit. Het is een interactie van lichamelijke, sociale en psychologische factoren“, volgens het RIZIV.
Individuele begeleiding
Als een gezondheidsprofessional overgewicht of obesitas bij een kind heeft vastgesteld, is het ook mogelijk om een beroep te doen op het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV). Sinds december 2023 biedt het RIZIV begeleiding en zorg op maat van de situatie van het kind: terugbetaling van diëtetiek, een zorgtraject voor obesitas bij kinderen en zelfs gespecialiseerde zorg voor morbide of complexe obesitas.
Ouders mogen zichzelf niet vergeten
Ouder worden betekent ook geconfronteerd worden met veel moeilijkheden. De gezondheid van de kinderen komt vaak op de eerste plaats en sommige ouders dreigen zichzelf te vergeten. Prof. dr. Bart Van der Schueren:“Voor een alleenstaande ouder met drie kinderen en een job is het moeilijk om de tijd te vinden om te sporten, te koken en je lichaam goed te verzorgen. Dankzij wetenschappelijk onderzoek weten we nu ook dat er een heel autonoom hormonaal circuit is dat ons gewicht regelt. Verrassend genoeg houden we ons gewicht goed vast en vallen we alleen af als er een probleem is (zoals een beginnende kanker). We hebben dus veel minder controle over ons gewicht dan we eerder dachten. Die nieuwe wetenschappelijke inzichten dwingen ons om mensen met obesitas te destigmatiseren.” Het begint erbij dat ouders beseffen hoe belangrijk voedingseducatie is voor hun kinderen en dat ze die inzichten kunnen toepassen.
Tekst en opmaak: Samuel Walheer