De Montessori-pedagogie staat de laatste jaren vaak in de belangstelling. Steeds meer scholen, leraren, boeken en kinderdagverblijven gaan uit van de technieken, die Maria Montessori aan het begin van de 20^ste eeuw ontwikkelde. Om meer te weten, gingen we op bezoek bij Aby Kamara, directeur van de Olina-kinderdagverblijven, waar de Montessori-filosofie alomtegenwoordig is. 

 

De Montessori-pedagogie

Maria Montessori werd in 1870 geboren in Italië. Zij was arts en pedagoge en werkte haar hele leven met kinderen, eerst met kinderen met een mentale beperking, later met kinderen uit volkswijken. Door onderzoek ontwikkelde zij een leermethode met respect voor de behoeften en de ontwikkeling van het kind.

De belangrijkste kenmerken van de Montessori-pedagogie zijn:

• Het kind de regie geven van zijn eigen leerproces, met materiaal dat is aangepast aan zijn leeftijd en aspiraties van dat moment – wat Maria Montessori de ‘gevoelige periodes’ noemde.
• Een maximum aan activiteiten met de handen aanbieden, zodat het kind zijn autonomie ontwikkelt binnen een veilig kader.
• De tussenkomst van volwassenen zoveel mogelijk beperken, waarbij de rol van de volwassene die van waarnemer en facilitator is.
• Laat het kind bewegen om zijn omgeving te verkennen en zijn zintuigen te ontwikkelen.
• Het ontwikkelingstempo van elk kind respecteren.

 

Door de tekeningen kunnen de kinderen de tafel zetten zonder tussenkomst van een volwassene.

 

Een stabiel en geruststellend kader

De eerste vraag die bij ons opkwam toen we een van de Olina-kinderdagverblijven bezochten was: waarom kiezen voor deze filosofie en niet voor een andere? Voor Aby Kamara maakte deze keuze de organisatie van het kinderdagverblijf gemakkelijker en gaf het iedereen meer voldoening.

“In een kinderdagverblijf heb je voortdurend met onbekende factoren te maken. Zowel kinderen als kinderverzorgsters zijn vaak afwezig. Je moet er heel snel mee kunnen omgaan en oplossingen vinden. Voorheen hadden we referentieverpleegkundigen die de kinderen van sectie naar sectie volgden, maar deze flow werd regelmatig onderbroken. Wanneer bijvoorbeeld een kinderverzorgster zwanger wordt, moet zij van de ene op de andere dag stoppen met werken. De referentie valt in dit geval weg – het kind gaat zonder voorbereiding van de ene referent naar de andere. Vandaag vormt de stabiele omgeving de referentie, naast de verpleegsters van de afdeling. Bovendien werkt iedereen op dezelfde manier. De activiteiten zijn hetzelfde, het kader ligt vast. Als een werknemer in de kinderopvang een dag ziek is, heeft dan geen impact op het werk van die dag, wat goed is voor zowel de kinderen als de werknemers. Vroeger waren we een ‘standaard’ kinderdagverblijf, maar ik had het gevoel alles niet goed werkte. Het kostte me twee jaar om na te denken en opleidingen te volgen. In 2014 werd Olina een Montessori-kinderdagverblijf. Sindsdien hebben we zes kinderdagverblijven binnen de vereniging.”

 

Bij Olina is alles op kinderhoogte

 

Het zorgvuldige denk- en harmonisatiewerk is voelbaar zodra je het pand van Olina binnenkomt. Alles is perfect georganiseerd. Elk voorwerp heeft zijn plaats en de omgeving – hoewel kleurrijk en warm – is ook vrij overzichtelijk, wat een gevoel van rust geeft. Aby Kamara laat ons kennismaken met de verschillende activiteiten in de afdeling voor oudere kinderen: een leeshoek, een knutselhoek, een hoek voor het verzorgen van planten en vissen, enz. Veel andere activiteiten zijn gewoon gericht op het dagelijks leven. Hier dekken en ruimen de kinderen de tafel af, wassen ze hun handen, poetsen ze hun tanden en mogen ze zichzelf een glas water inschenken. Dit alles wordt mogelijk gemaakt door de apparatuur die op hun hoogte ter beschikking wordt gesteld.

 

De specifieke kenmerken van een Montessori-dagverblijf

Bij Olina is elke activiteit gecodeerd en nauwkeurig omschreven. De volwassenen tonen de activiteiten aan de kinderen, die ze desgewenst onmiddellijk of op een ander tijdstip kunnen uitvoeren. De kinderen doen de activiteiten op hun manier, naar eigen vermogen, rijpheid en verlangen op dat moment. De activiteiten zijn zeer gevarieerd – er zijn er ongeveer dertig per afdeling – maar het zijn altijd dezelfde. Zo kan het kind ze zo vaak als het wil herhalen. De activiteiten zijn ook ‘zelfcorrigerend’, zodat het kind geen bevestiging van een volwassene nodig heeft om te weten of het de oefening goed heeft gedaan. De antwoorden liggen vervat in de activiteit zelf. In ieder geval wordt er geen resultaat verwacht, het kind heeft plezier.

“Wanneer een kind een slok water neemt en zijn glas tot de rand vult, zal het feit dat het water op de grond komt hem duidelijk maken dat hij te veel water heeft genomen. De volgende keer zal hij proberen de kraan op tijd dicht te draaien en het glas vullen tot het streepje dat de kinderverzorgsters aanbrachten. Zij zullen ook uitleggen dat hij minder water in zijn glas kan doen om niet meer te morsen.”

Van elke activiteit is er maar één exemplaar. Zo leren de kinderen anderen respecteren en ontwikkelen ze geduld, maar ook observatievermogen. Als een kind met blokken wil spelen en een ander kind is daarmee bezig, zal het zijn beurt moeten afwachten. Op dat moment zal een kinderverzorgster een andere activiteit voorstellen of het kind laten observeren wat het andere kind doet. Je zou kunnen denken dat dit systeem tot ruzie leidt, maar het tegendeel is waar. Aby Kamara vertelt dat ze in haar kinderdagverblijven heel weinig ruzies ziet omwille van activiteiten. En als het toch eens gebeurt, is het vaak met de nieuwkomers.

 “Hierdoor wordt het werk van de kinderverzorgsters aanzienlijk vergemakkelijkt. Zij hoeven niet elke dag andere activiteiten te bedenken en kunnen focussen op het observeren van de kinderen. Zij stellen vast in welke fase het kind zich bevindt en bieden aangepaste  activiteiten aan. We hebben bijvoorbeeld een ‘opruimperiode’. Als het kind in deze periode steeds alles wil opbergen, laten we hem of haar dat doen, omdat we begrijpen dat het belangrijk voor hem of haar is.”

 

Om het de kinderen gemakkelijk te maken hun haarborstels terug te vinden, staan foto’s op elk van de zakken

 

Geschoolde kinderverzorgsters en directeurs 

Aangezien de Montessori-methode in de traditionele opleidingen niet (of soms slechts zeer summier) wordt onderwezen en nog niet zo wijdverbreid is, hebben de recent door Olina aangenomen kinderverzorgsters nog alles te leren. Er werd hiervoor een zeer gestructureerde follow-up opgezet.

“Telkens wanneer een nieuw kinderdagverblijf opstart, wordt al het personeel opgeleid door een externe persoon. Die bezoekt al onze kinderdagverblijven tweemaal per jaar om te zien hoe ze werken en verbeteringen voor te stellen. De directeurs leid ik zelf op in bepaalde aspecten. Zodra het kinderdagverblijf draait, noemen we de nieuwe kinderverzorgster een Montessori-stagiaire. Haar andere collega’s leggen haar beetje bij beetje uit hoe het kinderdagverblijf werkt en leren haar alle activiteiten. De directeur van het kinderdagverblijf geeft haar ook advies tijdens de wekelijkse debriefings. In hun initiële opleiding leren kinderverzorgsters om gerichte activiteiten te creëren, wat totaal anders is dan wat hier gebeurt. Wanneer zij aankomen, moeten wij hun eventuele vooroordelen ontkrachten en hen leren de kinderen zorgvuldig te observeren. Ons werk is uitsluitend gebaseerd op het observeren van het kind, het dragen, het vermogen van de kinderoppas om in een rustige omgeving te werken, het meten van haar bewegingen zodat de kinderen de ruimte ongestoord kunnen bezetten en het anticiperen op haar handelingen. Ze krijgen van ons, naast de uitleg van de collega’s, diverse documenten en richtsnoeren. We hebben het in het kinderdagverblijf niet over Montessori-pedagogie , maar over filosofie. Een kind onder de 3 jaar hoeft geen les te krijgen. Elk kinderdagverblijf kan zich een Montessori-kinderdagverblijf noemen als het eenvoudige activiteiten aanbiedt, die aangepast zijn aan de gevoelige periodes van het kind, een welwillende blik op hem werpt, aandacht schenkt en een aangepaste taal spreekt. Vaak denkt men dat we bij Montessori vroegtijdig leren aan de kinderen opleggen. Maar dat klopt niet. Kinderen hebben al deze vaardigheden in zich. Het is door onze houding dat wij hen helpen om ze te ontdekken en een goed gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen.”

 

Ouders betrokken en aangenaam verrast

Olina vzw heeft zes kinderdagverblijven in de gemeente Sint-Jans-Molenbeek. En, zoals overal in Brussel, komt er een grote verscheidenheid aan ouders langs.

“Ouders die hun kinderen naar de kinderopvang van Olina brengen, komen uit alle lagen van de bevolking. Sommigen komen speciaal voor onze filosofie – dat is steeds meer het geval – anderen zoeken gewoon een kinderdagverblijf – het is al moeilijk genoeg om een plek te vinden…”

Om het contact te onderhouden met alle ouders, creëerde Olina een volgboekje. Dit wordt gebruikt door zowel de ouders, die aantekeningen kunnen toevoegen, als door de kinderverzorgsters, die het gebruiken voor mededelingen. Het boekje is ontworpen om met de ouders te communiceren, ook wanneer zij geen Frans spreken of lezen. In dit geval worden er foto’s in het boekje geplakt.

 

Het volgboekje voor ouders en kinderverzorgsters

 

Wat de meeste ouders opvalt is dat hun kind zelfstandig wordt. Sommige ouders begrijpen niet meteen dat hun kind alles zelf wil doen – soms kost het tijd en willen ze sneller gaan – maar de kinderverzorgsters geven uitleg en dat wordt over het algemeen heel goed ontvangen.

“Zonder te oordelen of te dwingen, proberen we de manier waarop ouders naar hun kind kijken te veranderen. In onze kinderdagverblijven komen veel kinderen uit grote en/of eenoudergezinnen, waarvan de ouders zeer drukke of moeilijke dagen hebben. Dankzij het gevoel van vrijheid en het plezier dat het kind beleeft aan het handelen naar eigen behoefte in het kinderdagverblijf, ontwikkelt het een zekere autonomie. Wij proberen dit duidelijk te maken aan de ouders, zodat zij hun kind niet als een last zien, maar als een klein mensje dat met ongeveer tweeënhalf jaar al veel dingen van nature kan, wat het leven gemakkelijker kan maken. Natuurlijk begrijpen wij dat sommige ouders niet altijd de tijd of de energie hebben om de Montessori-filosofie thuis toe te passen. Het kost tijd, geduld en veel welwillendheid. En het is oké als het hen niet lukt. Dat hoeft niet. Hun kind brengt acht uur per dag bij ons door, dus hij of zij heeft al genoeg Montessori-kennis. Aan wie de filosofie thuis wil voortzetten, leggen we uit hoe ze dat kunnen doen – met de voorwerpen die thuis al aanwezig zijn – terwijl we duidelijk maken dat niet zozeer het resultaat telt, maar het plezier dat het kind eraan beleeft.”

 

Meet weten?

Voor meer informatie over de vereniging Olina, zie https://www.olina.be/ En om meer te vernemen over de Montessori-filosofie is dit een zeer goede informatieve website: https://montessori.nl/veelgestelde-vragen/montessori-visie/